Historia szkoły. Okres od 1899 do 1945
O szkolnictwie w Prusach Wschodnich
Szkolnictwo niemieckie, funkcjonujące w Prusach Wschodnich, do roku 1915 opierało się na systemie ukształtowanym po 1871 roku. Pod względem organizacyjnym szkolnictwo dzieliło się na: powszechne, wydziałowe i średnie, zawodowe pierwszego i drugiego stopnia oraz wyższe. System oparty był na ośmioletnim obowiązku szkolnym, któremu podlegały dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dobrze rozbudowana sieć szkół powszechnych, znajdujących się prawie w każdej wsi, zaspokajała potrzeby w tym zakresie. W roku 1935 na terenie Prus Wschodnich istniały ogółem 1573 szkoły powszechne, w tym w 83,8% były to placówki zatrudniające jednego lub dwu nauczycieli. Szkoły wyżej zorganizowane, gdzie zatrudniano czterech i więcej nauczycieli, istniały w miastach i osiedlach, a tylko znikoma liczba na wsi. W zawodzie nauczycielskim zdecydowanie przeważali mężczyźni, kobiety stanowiły tylko około 20% zatrudnionych.
Funkcjonujące w niemieckim systemie oświatowym szkoły wydziałowe były placówkami pośrednimi między szkołami powszechnymi a średnimi. Nauka w nich trwała 10 lat. Przyjmowały z reguły kandydatów po ukończeniu 4 klas szkoły powszechnej i cykl nauczania trwał wówczas 6 lat. Absolwenci mogli podejmować pracę na stanowiskach pomocniczych pracowników biurowych w różnych instytucjach lub uzupełniać swoje kwalifikacje na kursach i w szkołach zawodowych. W 1935 roku w Prusach Wschodnich było zaledwie 14 szkół wydziałowych, głównie tam, gdzie nie otwarto szkół średnich.
Bardziej zróżnicowane pod względem organizacyjnym i programowym było średnie szkolnictwo ogólnokształcące, obejmujące progimnazja, gimnazja, licea i szkoły realne. Najwyżej cenionym typem szkoły średniej było gimnazjum, którego absolwenci uzyskiwali pełne uprawnienia do podejmowania studiów wyższych na wszystkich kierunkach. Absolwenci szkół realnych mogli w zasadzie podejmować studia na kierunkach przyrodniczych, matematycznych i technicznych. Przyjęcie na studia humanistyczne możliwe było dopiero po zdaniu egzaminu z języka łacińskiego. W 1935 roku w Prusach Wschodnich było około 30 różnego typu średnich, a uczyło się w nich 5500 uczniów.
Szkolnictwo zawodowe przygotowywało głównie kwalifikowanych robotników, sprzedawców, rolników i gospodynie domowe. Były to szkoły typu dokształcającego, w których pobierali naukę uczniowie pracujący w określonych zawodach. Nauka trwała w nich 3 lata i odbywała się w godzinach popołudniowych. Szkoły takie znajdowały się w 15 miastach powiatowych.
Nowa szkoła w niemieckim Deutsch Eylau
Pod koniec XIX wieku w ówczesnej Deutsch Eylau szybko rosła liczba ludności, a w konsekwencji przybywało dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. W 1880r. miała miejsce reorganizacja szkolnictwa. W 1897r. po długich debatach podjęto decyzję o realizacji inwestycji o charakterze oświatowym, która „odpowiadałaby obecnym warunkom i wymaganiom pod każdym względem”. Kamień węgielny pod budowę szkoły na rogu ulic Osterdostrasse i Banhofstarasse położono 18 maja 1898r. W ciągu półtora roku powstał osiemnastoizbowy okazały budynek – najbardziej nowoczesny i jeden z największych w całych ówczesnych Prusach Wschodnich. Aby zrealizować podjęte zamierzenie, miasto zaciągnęło pożyczkę. Budowę nadzorował kierownik budowlany Klein z miasta Wesel. 9 października 1899r. miało miejsce uroczyste otwarcie i poświęcenie nowej szkoły w obecności władz miejskich i państwowych. Po oddaniu Szkoły Miejskiej (Stadtschule) do użytku uczęszczało do niej prawie 1000 uczniów. Jej pierwszym dyrektorem został Radolf, później przez wiele lat tę funkcję pełnił Ernest Morgenroth – autor legend iławskich pt. „Dt.-Eylauer Sagen”. W 1927r. w 25 oddziałach uczyło się 1280 dzieci. Grono nauczycielskie liczyło 29 osób. Miesięczne czesne wynosiło 3 marki, ale 20% uczniów było zwolnionych z opłat. Dzieci uczące się w szkole objęte były opieką lekarską oraz mogły korzystać bezpłatnie ze stadionu miejskiego.
Po trwających kilka lat negocjacjach z władzami państwowymi administracji miejskiej udało się w 1901r. przeforsować ustanowienie w Iławie progimnazjum, które zaczęło funkcjonować z początkiem roku szkolnego 1902. Do czasu wzniesienia nowego gmachu mieściło się ono w skrzydle szkoły miejskiej. Od października 1901r. w mieście działała też dokształcająca szkoła kupiecka z dwiema klasami i prywatna szkoła dla z wyższym programem nauczania, do której uczęszczało 75 uczennic.
Z czasem budynek przy obecnej ulicy Kościuszki zaczęto nazywać „Starą Szkołą Miejską”. Co prawda do 1931r. była jedną z większych szkół w Prusach, ale już wkrótce okazała się zbyt ciasna. W 34 klasach uczyło się w niej prawie 1500 dzieci. W związku z tą sytuacją pod koniec lat dwudziestych przystąpiono do budowy nowej szkoły przy ul. Bluchera (dziś to budynek SSP nr 2 ), która szybko zyskała nazwę Blucherschule. Na krótko przed wybuchem wojny mieszkańców było prawie 13000, w tym dzieci w wieku od 6 do 14 lat – 1877.
W czasie II wojny światowej w budynku szkoły uczniowie odbywali zajęcia do grudnia 1944r., w 1945r mieścił się w nim szpital wojskowy Armii Czerwonej, co zapewne uchroniło go od spalenia.
Czas po II wojnie światowej
Początki polskiej szkoły
Wiosną 1945r. do Iławy zaczęli napływać nowi mieszkańcy. Miasto zastali bardzo zniszczone. W czerwcu starosta powiatowy wyznaczył burmistrza Iławy – został nim urzędnik komunalny Maksymilian Grabowski. 25 sierpnia do organizacji pracy w szkole został wyznaczony Ludwik Krzyżak. O stanie budynku nauczycielka Janina Szymczyk napisała: „Budynek szkolny zastaliśmy w możliwym stanie, gdyż mieścił się w nim szpital wojskowy. Nauczyciele z pomocą kolejarzy z parowozowni oczyścili budynek, a w okresie zimy 1945/46 ogrzewano go we własnym zakresie. W żelaznych piecach spalano drewno, torf i węgiel, często przynoszone przez dzieci z domów.”
W organizacji pracy szkoły Ludwikowi Krzyżakowi pomagała jego żona Aniela oraz rodzice potencjalnych uczniów, którym zależało, aby dzieci jak najszybciej rozpoczęły naukę.
1945/46
W dniach 11-14.09.1945r. przeprowadzono nabór uczniów. 12 września w Iławie została uruchomiona Publiczna Szkoła Powszechna. 18.09.1945r. miało miejsce w kościele parafialnym uroczyste nabożeństwo i odbyła się skromna uroczystość z udziałem burmistrza miasta Maksymiliana Grabowskiego, w czasie której uczniowie odśpiewali polski hymn. Początkowo zajęcia odbywały się w tymczasowo przydzielonym budynku przy ul Narutowicza 2. Jesienią zgłosiło się 40 uczniów, ale już w grudniu 1945r. w szkole uczyło się ich 89. Lekcje prowadzili Aniela i Ludwik Krzyżakowie. 6.11.1945r. budynek przy ul. Kościuszki został opuszczony przez Rosjan. Cały czas trwały prace remontowe w budynku przy ul. Kościuszki 1. Komitet Rodzicielski pozyskał pieniądze na odnowienie czterech sal lekcyjnych i auli. Od 6.01.1945r. odbywały się zajęcia szkolne. W celu zdobycia we własnym zakresie funduszy na dalszy remont w szkole 26 stycznia organizowano zabawę taneczną. W trakcie roku szkolnego przybywało uczniów, 28.02.1946r. było ich 97, 28 marca ich liczba zwiększyła się do 177, a w czerwcu do 294.
Pod koniec wakacji 1946r. zapada decyzja o powołaniu drugiej placówki oświatowej funkcjonującej w tym samym budynku – Gimnazjum Ogólnokształcącego , w której dyrektorem został Antoni Wiśniewski.
1946/47
W budynku przy ul. Kościuszki 1 funkcjonują dwie szkoły:
· Publiczna Szkoła Publiczna licząca 267 uczniów uczonych przez 9 nauczycieli
· Gimnazjum Ogólnokształcące ( otwarte 12.11.1946r. ), w której uczyło się 80 uczniów
Warunki pracy nadal są bardzo trudne.
1947/48
W wrześniu naukę rozpoczyna 635 uczniów, pracę dydaktyczno-wychowawczą prowadzi z nimi 20 nauczycieli, m.in. Aniela i Ludwik Krzyżakowie, Leon Burgas, Helena i Aleksander Chromiakowie, Genowefa Chudora, Janina Ciesielska, Helena Dydek, Julita Dzierżanowska, Klara Kołodziejska, Feliks Leśniak, Wilhelm Majoch, Helena Matusiak, Zofia Miłoszewska, Eugenia Pachucka, Danuta Pietruszka, Genowefa Sobiesiak, Janina Szymczyk, ks. Ludwik Warpechowski, Helena Żukowska.
1948/49
Od 1 września część uczniów i nauczycieli została przeniesiona do utworzonej wówczas jedenastoletniej szkoły ogólnokształcącej stopnia podstawowego i licealnego przy ul. Daszyńskiego (dziś SSP nr 2). Dyrektorem został Leon Burgas.
1949/50
W szkole uczyło się już 584 uczniów. Pracę dydaktyczno-wychowawczą prowadziło z nimi 13 nauczycieli.
/Dariusz Paczkowski/