Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Kopernika w Iławie

foto: Zbigniew Tomaszewski TOMCOLOR

Architektura budynku Jedynki w Iławie

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Iławie znajduje się w budynku z 1898 r. przy ul. Kościuszki 2 A. W budynku określanym przez mieszkańców Iławy, ze względu na wykonanie z czerwonej cegły,  mianem „czerwonej szkoły”. Budowa budynku rozpoczęła się jeszcze w XIX wieku – w 1898 r. Od 6 października 1899 r. znajdowała się tutaj Stadtschule, czyli szkoła miejska. Z dniem 18 marca 1987 r. budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych woj. warmińsko-mazurskiego (nr rej.: 1538).

Budynek szkoły zaprojektowano na planie zbliżonym do litery „U” z wewnętrznym dziedzińcem. Można w nim dostrzec architektoniczne elementy neogotyku. Górna część fasady na szczycie budynku ograniczona jest krawędziami dwuspadowego dachu.

Fronton trójkątny jest jednym z najczęściej stosowanych elementów w architekturze klasycystycznej lub posługującej się formami klasycznymi. Szczyt budowli zwieńczony jest sterczyną (inaczej: pinakiel), czyli pionowym elementem dekoracyjnym w postaci smukłej, niedużej wieżyczki, stosowany często na wieżach i dachach.

Na osi frontowej ściany budynku znajduje się zegar.

Kolejnym elementem neogotyku dostrzeganym w architekturze „czerwonej szkoły” jest blenda, czyli ślepe okno. Mogła to być także płytka wnęka w ścianie, często o kształcie okna, stosowana przede wszystkim w celach estetycznych, rzadziej do odciążenia ściany. Czasem blendy były tynkowane na biało. Elementy te podkreślały pionowy charakter budowli, co powodowało, że budynek stawał się wyniosły, monumentalny, mierzył w górę – nabierał charakteru wertykalnego.

Okna budynku zestawione są w układzie triforyjnym i osadzone w płytkiej, tynkowanej i ostrołukowo zakończonej wnęce, która w górnej swej części została dodatkowo przepruta trzema oculusami z witrażami. Na zbliżeniowym zdjęciu widać, że zachowały się na tynku fragmenty zapewne oryginalnej, linearnej dekoracji w kolorze czerwonym.

Olbrzymie, wypełnione witrażami okna stanowią dekorację architektoniczną charakterystyczną dla sztuki neogotyckiej. Wysokie okna i witraże zostały wymienione podczas kapitalnego remontu auli szkoły w 2010r. (po uzyskaniu zgody i pod opieką konserwatora zabytków).

Charakterystycznym elementem narożników skrzydeł budynku są trójboczne szczyty – ściany szczytowe ze sterczynami w narożu i w zwieńczeniu. Pośrodku dwa ostrołukowe okienka, z odcinkami ceglanych obramień powyżej, które powtarzają łukowe kształty otworów okiennych. Obramienia te pełnią funkcje praktyczne – ochrona ściany przed ściekającą wodą opadową oraz dekoracyjne. Pod oknami znajduje się ozdobny fryz ułożony z wystających narożników cegły.

Poniżej podwójnego okna od strony ulicy Królowej Jadwigi widoczna jest tynkowana wgłębna prostokątna płycina, z góry i z dołu ujęta w dekoracyjne, ceglane obramienia, która posiada ślady inskrypcji Tu można odczytać zarysy usuniętych niemieckich gotycką czcionką pisanych napisów: Begonnen 1898 [rozpoczęcie budowy] i Vollendet 1899 [oddanie do użytku].

Wokół całego budynku widoczne są ceglane gzymsy: górny wieńczący, rozbudowany, przybierający formę dekoracyjnego fryzu podokapowego oraz gzyms pośredni, kostkowy. Charakterystycznym elementem neogotyku w Prusach była czerwona cegła, czasami glazurowana. W całym budynku okna w auli czy na półpiętrach klatek schodowych są wysokie i zakończone ostrymi łukami. Pozostałe okna zamknięte są łukami odcinkowymi.

Korytarze zdobią sklepienia i owalne filary. Budynek szkoły jest przykładem architektury z końca XIX w., która posługiwała się własnymi, nowoczesnymi rozwiązaniami technologicznymi, na miarę tamtych czasów.

W zwieńczeniu szczytu umieszczono metalowe elementy w kształcie – połączonych pionowym elementem strzały – odwróconych liter „C”. Są one zewnętrznym elementem konstrukcyjnego związania budowli. Są to kute klamry, stanowiące jednocześnie zewnętrzny element dekoracyjny budynku.

Projektantem i prowadzącym nadzór budowlany tego budynku w latach 1898 – 1899 był najprawdopodobniej architekt R. Klein. Zgodnie z informacjami znalezionymi przez Manfreda Bernerta (konserwatora zabytków w Niemczech, którego ojciec Norbert Bernert chodził do tej szkoły przed wojną) w materiałach historycznych na temat Iławy – do 1930 r. Szkoła Miejska w Iławie była największą szkołą w Prusach Wschodnich.

Materiał o architekturze budynku zebrany został przez dyrektora szkoły Aleksandrę Skubij do wydanego na rok szkolny 2014/15  kalendarza szkoły. Opis konsultowany był z archeolog Katarzyną Rutkowską (Miejski Urząd Konserwatorski w Olsztynie), z Łukaszem Szczepańskim (adiunkt w Muzeum w Ostródzie) oraz z Manfredem Bernertem (konserwator zabytków w Niemczech, pochodzący z Iławy).

Szkoła swoimi rozwiązaniami odwołuje się co prawda do stylistyki neogotyckiej, ale to nie oznacza, że ma rozwiązania typowe dla architektury średniowiecznej gotyckiej. W związku z tym nazewnictwo typowe dla architektury gotyckiej zostało w opisie zastosowane z zastrzeżeniami, bo i rozwiązania w XIX w. były często indywidualne, niekiedy regionalne i dostosowywane do funkcji obiektu.